در دفاع از حریم شخصی و درباره تجسس

 

اسماعیل افتخار: فرد کیست؟ فرد چیست؟ برای بنده مقبول تر و منطقی تر خواهد بود که قبل از بحث پیرامون حریم فردی، به مقوله فرد و تعریف آن در جامعه پرداخته شود به عنوان عاملی پیشینی و مقدم تر. زیرا تا زمانیکه “فرد” در جامعه وجود نداشته باشد تعریف یا باز تعریف “حریم فردی” کاری عبث و بدون نتیجه خواهد بود. این مهم را به عنوان نکته ای کمتر دیده شده در طرح مسئله حریم فردی ذکر نمودم چون به دفعات شاهد نادیده انگاشتن آن بوده ام.

فرهنگ فارسی دکتر معین در تعریف حریم آورده است:”آنچه از پیرامون خانه و عمارت که بدان متعلق باشد. مکانی که حمایت و دفاع از آن واجب باشد.” نگاه امروزی به تعریف ، آن را برنمی تابد و قدیمی و نارسا قلمدادش می کند. با پیشرفت فناوری در تمامی زمینه ها و پیدایش وسایل ارتباط جمعی، مسئله حریم و حریم شخصی نیازمند باز تعریف است که در برخی کشورهای پیشرفته قوانین مدونی نیز تهیه کرده و آن ها را اجرایی کرده اند. به طبع در کشورمان نیز اقداماتی صورت پذیرفته است، از آن جمله تشکیل پلیس فناوری اطلاعات در جهت کنترل جرائم اینترنتی و حفظ حریم افراد. حریم خصوصی امری است نسبی و با توجه به فرهنگ حاکم بر جامعه تعریفش متفاوت خواهد بود. در شهر خور، ما در جامعه ی با فرهنگ غالب سنتی- دینی با جمعیتی کم و در وسعتی کوچک زندگی می کنیم و روابط عاطفی بین اعضا خانواده و تعامل در  جامعه وجود دارد. قبلا روزانه شاهد همسایه هایی بودیم که جلو خانه شان می نشستند و به صرف چای و قلیان می پرداختند و در این بین به بحث پیرامون هر کسی و هر چیزی می پرداختند و به قول امروزی ها کله پاچه اش را بار می گذاشتند!! منشا این عمل می توانست حسادت کردن، بیکاری و پر کردن اوقات با تجسس در کار و رفتار دیگران، چشم و هم چشمی، به تمسخر گرفتن شخص، ارضا میل کنجکاوی، ایجاد فتنه، فضولی و عوامل دیگر باشد. باید دانست که ورود به حریم دیگران برای ما لذت بخش است و حس کنجکاوی مان را بر می انگیزد و به شخصیت مان تسلط کاذب می دهد و “من” درونی ما را تایید می کند. البته نباید از نظر دور داشت که بین تجسس و کمک به دیگران مرزی وجود دارد. شاید جمله Can I help you? (می توانم کمک تان کنم؟) به گوشتان خورده باشد. این جمله که در زبان فارسی کمتر از آن استفاده می کنیم علاوه بر اینکه ادب شخص را می رساند بیانگر نوعی کسب اجازه از طرف مقابل هم هست تا در صورت تایید، عمل کمک دادن برایش صورت پذیرد. یعنی حتی برای کمک کردن به طرف مقابل نیز باید تاییدی یا درخواستی از سویش ابراز شود و حرمت حریم شخصی اش حفظ گردد. وضعیت جاده تازه ساختی را در نظر بگیرید که خط کشی نشده(خط لبه، خط منقطع، خط پیوسته) و در آن علائم رانندگی نصب نگردیده، حقیقتا رانندگی در این جاده  چه صورتی خواهد داشت؟ لزوما تضمینی هست که کسی وارد حریم رانندگی شما(مثلا خط رفت) نشود؟ قطعا خیر و اینکه هر لحظه در معرض خطر تصادف و استرس خواهید بود. رعایت نکردن حریم خصوصی زندگی دیگران نیز به سادگی می تواند باعث سوق دادن زندگی زوجی به سمت طلاق، به جان هم انداختن افراد، ایجاد تنش فکری، دور شدن از هم و تبعات دیگر شود. اگر حریم خصوصی افراد را به عنوان محدوده ای از عقاید و رفتارهای هر فرد که برای اعضا خانواده و یا دیگر افراد آشکار نیست یا علی رغم آشکاری، بی میلی نسبت به افشای آن وجود دارد که منجر به بروز نگرانی و واکنش فرد بشود، تعریف نماییم گوناگونی هایی را در مصادیق حریم می توان دید که ذکر آن در قالب مثال هایی با توجه به رفتارهای همشهریان برای بهتر دیدن خودمان و اینکه چگونه حریم را زیر پا می گذاریم، حائز اهمیت است.

 

1. حریم خلوت: هر فردی در خانه خود نیازمند مکان و حریم خلوت است.به همین دلیل در خانه ،اتاق فرزند حریم راحت وی محسوب می شود و یا اتاق خواب، حریم خلوت و خصوصی زن و شوهر تلقی می گردد.
2. حریم اطلاعات: حریمی که شامل اطلاعاتی است که دانستنش به کسی غیر از شخص مربوط نیست از قبیل میزان موجودی بانک،داشتن فلان و فلان ملک در کجا و کجا،اطلاعات موجود در کامپیوتر و موبایل و یا رعایت فاصله پشت باجه خود پرداز بانک
3. حریم ارتباطات: برخی ارتباطات برای افراد صورت خصوصی دارند و اطلاع عضو دیگر برایشان پذیرفتنی نیست از آن جمله استراق سمع مکالمات تلفنی،مرسولات پستی،ارتباطات اینترنتی
4. حریم جنسی: افراد باید حریم فضای مربوط به مناسبات جنسی زوجین را رعایت نموده و از سرکشی و ورود به آن خودداری ورزند و یا نقض رعایت حریم جنسی کودکان که در رسانه ها شاهد بازتابش هستیم.
5. حریم جسمانی: هر بدنی دارای حرمت است و از جمله نقض حرمت آن بصورت دید زدن بدن دیگران، تفتیش و بازرسی بی مورد از بدن کسی، گرفتن عکس از کسی بدون اجازه شخص خواهد بود. البته اگر بخواهیم به چند نمونه بسیار زشت تر و زننده تر اشاره کنیم که متاسفانه جز نمونه های بومی منطقه خودمان هم هست و حتی قسمت هایی از آن را در متن حذف کردم، باید وضعیت زن بار دار یا غیر بارداری را در نظر بگیریم که تحلیل ها و سوالاتی از این قبیل از وی بشود: چرا ازدواج نمی کنی؟ کی عروسی می کنی؟ چرا بچه گیرت نمیاد؟ بچه ات چند ماه داره؟ بچه ات پسره یا دختر؟ البته برخی با نگاهی تحلیلی تر به اعضای بدن(شکم، صورت و…) و محاسباتی سنجشگرانه تر، تاریخ داشتن رابطه جنسی زوجین را نیز محاسبه و آن را در گزارش نشست هایشان ارائه می دهند!
6. حریم شخصیت: ورود به قلمرو شخصی برای کسی مجاز نیست و نقض آن می تواند به صورت بر ملا ساختن اسرار شخصی، باز گویی ویژگی های شخصیتی و فیلم گرفتن در دعوا، عروسی و تصادف باشد.

می توان از حریم های دیگری از قبیل پزشکی، اقتصادی، خانه -مکان و غیره نام برد که مهم هستند ولی مجال بررسی آن نیست. اما  به هر حال به نظر می رسد در جامعه ما، همچنان که نماز و روزه پابرجاست عدم رعایت حریم شخصی نیز در مصادیق گوناگونش که ذکرش رفت، پابرجاست.

در پایان از اهمیت برخی نهاد ها و اشخاص که می توانند از حریم خصوصی پاسداری کنند باید گفت به عنوان مثال شهرداری با احداث محیط های امن و استاندارد ورزشی برای پیاده روی بانوان کمک شایانی به این مهم خواهد کرد. شورای شهر با ایجاد بستر مداوم برای کلاس های، دوره آموزشی- تربیتی و ترویج فعالیت های مفرح فرهنگی خانوادگی نقش مهمتری از خود به نمایش خواهد گذاشت. امام جمعه نیز با ایراد سخنرانی هایی با محوریت حریم خصوصی و یاری جستن از اعتقادات دینی و تشریح مسائل به زبان ساده در خطبه به طور مستقیم اثر گذار خواهد بود. دیگر نهادها و کمیته ها نیز کماکان در حد وسع شان فعالیت هایی انجام داده اند.

ــــــــــــــــــــــــ

این مقاله پیش تر در شماره ششم نشریه خورشید لارستان منتشر شده است.

 

---

---