دست در دست هم دهیم به مِهر، مسجد خور را کنیم آباد!

ایوب محمودی: یک مسجد زیبا و باشکوه، بازتاب کاملی از هنر، خلاقیت، فرهنگ و تمدن یک شهر می باشد و از همین رو از دیرباز، هرجا بنای مسجدی نهاده می شده است با دست و قلم هنرمندان و نقاشان و معماران در هم می آمیخته و نتیجه کار، نه تنها جلوه گاه عبادت خالق بزرگ بوده که تمثالی از هنرمندی مخلوق به شمار می آمده است. شما هم احتمالا از طریق فضای مجازی با طرح اولیه مسجد جامع خور مواجه شده اید. ما در این شماره تلاش کردیم یک پرونده ویژه برای این کار باز کنیم. پس ابتدا از گروهی شروع می کنیم که طرح مسجد را ارائه کرده است. گروه مهندسان مشاور ارگ بم کرمان یکی از فعال ترین و باسابقه ترین شرکت های مهندسی کشور در زمینه ساخت بناهای مذهبی و به ویژه مساجد به شمار می آید که بنا به گفته خودشان دارای صلاحیت از سوی سازمان معاونت راهبردی ریاست جمهوری کشور است. آن چنان که از تارنمای رسمی این شرکت بر می آید این گروه به صورت رسمی از سال ۷۴ فعالیت خود را آغاز کرده و شهاب الدین ارفعی رئیس هیات مدیره این شرکت محسوب می شود. این گروه علاوه بر طراحی بناهای متعدد مذهبی در کشور در خارج از کشور نیز از جمله در پروژه های سیتی سنتر باب شریف، جده عربستان، محراب مسجد جامع سلطان قابوس عمان، مسجد آل البیت مسقط، مجتمع تجاری- اداری- نمایشگاهی اربیل عراق، هتل و بیمارستان المناخه در مدینه عربستان، برج های مسکونی پرشیا در آلماتی قزاقستان، مجموعه اقامتی ایروان ارمنستان و… مشارکت داشته است. در داخل کشور نیز می توان به مسجد رشد بستک، مسجد جامع بندر کنگ، مسجد جامع نخل جمال، مسجد صدیق لطیفی، مصلی بندر کنگ، مسجد خوری(خواجه عطا بندرعباس)، مسجد جامع هنگویه، مسجد جامع خنج، مسجد جامع سایه خوش، مسجد جامع عسلویه و… اشاره کرد. در خود شهر خور نیز آثار حضور این گروه کاملا هویداست. مهم ترین اثری که شاید بتوان مثال زد میدان امام شافعی خور می باشد. علاوه بر این، می توان به طرح مسجد شهرک جمال آباد و مدرسه دخترانه غیرانتفاعی خیرساز قلم این شهر نیز اشاره کرد. در ارتباط با مسجد جامع خور این گروه تا به امروز سه طرح را ارائه کرده است. نخستین طرح مربوط به سال ۱۳۸۸ می باشد که تحت عنوان کاربری فرهنگی در سه طبقه و در زیربنای ۱۳۰۰ مترمربع در محل فعلی مسجد جامع ارائه شده است. یکسال بعد در سال ۱۳۸۹ طرحی به نام مسجد جامع جدید خور تحت عنوان کاربری مذهبی در سه طبقه و به مساحت ۱۰۰۰۰ مترمربع و ۵۲۰۰ زیربنا در موقعیت پارک جنگلی طراحی شده است. طرح سوم نیز در تاریخ ۹۷/۱۰/۲۳ و در موقعیت مسجد فعلی منتشر شده است. طی این ده سال یعنی از سال ۸۸ که اولین نقشه ارائه شده تا امروز که به سال ۹۸ نزدیک می شویم؛ سه طرح برای ساخت مسجد جامع خور ارائه شده است! این مساله نشان می دهد که دغدغه ساخت مسجد جامع خور از ده سال پیش وجود داشته و تا امروز نیز کماکان ادامه دارد. چه بسا اگر تصمیم قطعی برای ساخت این مسجد در همان سال های ۸۸ و ۸۹ گرفته می شد با هزینه بسیار کمتری می شد این دغدغه را که یک دهه مردم و مسئولین شهر را به خود مشغول کرده رفع کرد. با این حال ذکر این نکته هم قابل توجه می باشد که حساسیت بر روی طراحی، نما، فرم و فضای مسجد جامع هر شهری طبیعی و شاید حتی ضروری باشد. چرا که امروزه یک مسجد جامع بزرگ و زیبا می تواند، نمادی از شکوه و هنر و خلاقیت و دینداری مردم همان شهر تلقی شود. با وجود هزینه های سرسام آور ساخت همچین بنایی؛ که امروزه به تبع تحریم ها و مشکلات مالی گریبانگیر آن هستیم اما همیشه این امید هست که به همت مردم و خیرین عزیز بتوان از پس این مشکلات برآمد و دست در دست هم، برای ساخت مسجدی زیبا و باشکوه آستین همت بالا زد. در همین رابطه نشریه خورشید لارستان با برخی از مسئولین و کارشناسان در این زمینه به گفتگو نشسته است.

یونس قانع رئیس شورای اسلامی خور در گفتگو با نشریه خورشید لارستان در ارتباط با ساخت مسجد جامع خور گفت: پس از اطمینان از حداقل متراژ مورد نیاز جهت ساخت مسجد و انجام امورات اداری آن، ما از طریق یکی از دوستان با مهندس ارفعی یکی از معماران برجسته در حوزه اماکن فرهنگی، مذهبی ارتباط برقرار کرده و ایشان برای بازدید از محل ساخت مسجد و رایزنی با هیئت امناء مسجد وارد خور شدند. ایشان در جلسه ای که با هیئت امناء مسجد جامع داشتند آمار و اطلاعاتی از این مسجد و درخواست های ما گرفتند و حدودا چهار هفته بعد طرح اولیه ای را برای ما ارسال کردند که ما ملاحظاتی به طرح داشتیم که برایشان فرستادیم تا در طرح عملی کنند. از جمله قسمت یومیه، ظرفیت نمازگزار، خانه امام و… پس از حدود بیست روز مجددا ایشان طرح را با اصلاحات انجام شده فرستادند و ما همزمان شروع به جابجایی تاسیسات مسجد(برق، آب، گاز) کردیم و با توجه به هزینه بر بودن این قسمت، با انتشار همین طرح اولیه از همشهریان درخواست کردیم که کمک های خود را به دو حساب جاری که در بانک صادرات و ملت به نام سه نفر از اعضا هیئت امناء مسجد می باشد؛ واریز کنند تا ما بتوانیم در این قسمت سریع تر عمل کنیم. هفته گذشته نیز جلسه ای با حضور معتمدین و برخی دوستان در سالن مسجد عثمان(رض) انجام شد که طرح کلی نقشه مسجد جامع، خدمت دوستان ارائه شد اما مقرر شد که بررسی فنی و تخصصی آن در جلسه ای با حضور مهندسین و متخصصین بومی شهر خودمان صورت بگیرد و جمع بندی نهایی را با ملاحظات صورت گرفته برای مهندس ارفعی ارسال کنیم که البته هنوز این جلسه برگزار نشده است. همچنین در این جلسه افرادی همکاری خود را به عنوان اعضای روابط عمومی و تبلیغات هیئت امناء مسجد جامع اعلام کردند تا بتوانند به اعضای هیئت امناء کمک کنند. ناگفته نماند گذری که از طرف شهرداری محترم با مصوبه شورا به مسجد الحاق شده بود، تغییر کاربری آن در کمیسیون انطباق الحمدالله صورت گرفته است.

ما در گروه نشریه خورشید برای جویا شدن نقطه نظر سایر کارشناسان، طرح اولیه مسجد را برای چند نفر از متخصصین این حوزه فرستادیم تا نظر خود را راجع به آن برای ما بیان کنند.

 دکتر مجتبی آراسته استادیار بخش شهرسازی دانشگاه شیراز در این رابطه به خبرنگار نشریه خورشید گفت: نگاه ما شهرسازها بیشتر به ارتباط بنا با فضاهای اطراف ساختمان هست و اینکه این بنا توانسته با اطراف خودش (شبکه معابر و ساختمان ها و فضاهای شهری مجاور) سازگار، منطبق و هماهنگ باشد یا خیر. برای این کار ما حتما نیاز داریم به نقشه جانمایی بنا در شهر و البته عرض معابر اطراف و نحوه اتصال ورودی های سواره و پیاده به بنا که معمولا مهندسان معمار عادت ندارند این ها را در طرح شان نشان دهند. اگر توانستید این نقشه ها را هم بدست بیاورید من حتما نظر نهایی ام را اعلام می کنم. اما در مجموع جدا از نقطه قوت طرح معمار مذکور (که به نظر من می شود روی عاملی به نام ”شکوه و عظمت“ مسجد تاکید کرد)، در گام اول یک نقد را می شود به این طرح وارد کرد و آن نقد به پلان مسجد است. چرا که معمولا پلان مساجد به خصوص در قسمت شبستان آن بهتر است به مربع نزدیک باشد تا مستطیل؛ به این دلیل که در زمان خطبه امام جماعت، در پلان مستطیل، تسلط بصری امام جماعت به حضار (و برعکس) ضعیف هست و همین موضوع می تواند وحدت و ابهت جایگاه جلوس امام جماعت (منبر) و محراب را تنزل دهد. همین موضوع باعث شده بر پلان حیاط مسجد هم اثرگذار باشد در حالیکه معمار می توانست با استفاده از تکنیک طراحی حیاط مرکزی با ابعاد طلایی و نزدیک به پلان مربع، شکوه معنوی و فضایی مسجد را افزایش دهد. ضمنا بنده توصیه می کنم با دکتر بامداد هم که تخصصی در طراحی و داوری پلان های مساجد دارند، مشورتی کنید. نامبرده در حال حاضر عضو شورای فنی میراث فرهنگی استان فارس هستند و البته با حفظ سمت، مدیر پایگاه بافت تاریخی شهر لار هم می باشند و البته از اقلیم و طرح های معماری در جنوب هم اطلاعات مفید و سازنده ای دارند.

خانم طاهره عباسی کارشناس معماری نیز در مورد طرح منتشر شده مسجد جامع خور به نکاتی اشاره کرد که ذکر می شود. عدم تفکیک ورودی بانوان و آقایان هم در قسمت درب ورودی و هم وضو خانه که متناسب با فرهنگ جامعه ما نمی باشد. فاصله زیاد شبستان بانوان از ورودی که پس از طی کردن کل حیاط باید به آن رسید. علاوه بر این نمازخانه نمازهای یومیه برای برپایی نمازهای تراویح در ماه رمضان از لحاظ ظرفیت شاید جوابگو نباشد به خصوص که در ماه مبارک رمضان فضای نمازخانه جهت استفاده بانوان و آقایان تفکیک می شود. بخش سرایداری نیز اگر به عنوان خانه امام قرار است استفاده شود و ورودی مستقل از حیاط ندارد و باید یک اتاق به عنوان مهمان خانه نیز برای امام پیش‌بینی شود. این نکته در صورتی است که سرایداری برای امام است. در بخش نما هم بهتر است کمی از این طرح های تکراری فاصله بگیریم و طرح های مدرن تر و چشم‌نوازتری برای مناره ها و گنبدها در نظر گرفته شود. قرارگیری اتاق تاسیسات کنار کتابخانه نیز به نظر جای اشکال دارد. حداقل لازم است پیش بینی های لازم جهت جلوگیری از نفوذ صدای موتور خانه به بخش کتابخانه لحاظ شود. البته سوالات دیگری هم می توان مطرح کرد. از جمله اینکه آیا فضای پارکینگ جدای از سایت مسجد پیش بینی شده است یا خیر و اگر بله ظرفیت آن چقدر است و آیا جوابگوی وسایل نقلیه حاضرین به ویژه در ایام عید می باشد و مسائل ایمنی مربوطه در نظر گرفته شده یا خیر.

مهندس محمدامین گرامی دانشجوی دکتری شهرسازی و عضو هیات رئیسه نظام مهندسی ساختمان لارستان با بیان این مطلب که مهندس ارفعی یکی از شناخته شده ترین اساتید معماری مساجد جنوب به شمار می آیند و نقد کار ایشان بهرحال باید با احتیاط صورت گیرد پیشنهاد کرد جهت بررسی همه جانبه این طرح یک کارگروه فنی تشکیل شود. با این حال حتی اگر چنین کارگروهی هم تشکیل شود نتیجه ای برای نقد منسجم این مساله به دست نخواهد آمد. وی با اشاره به این نقد که طرح های گروه ارگ بم کرمان به ویژه در بحث مناره ها شباهت زیادی به هم دارند گفت: در بحث مساجد نمی توان توقع داشت که تفاوت چندانی در فرم مناره ها و یا گنبدها ایجاد شود اما اگر واقعا در پی یک طراحی و فرم متفاوت هستید می بایست کار را به مهندسان دیگری چون رضا دانشمیر می سپردید که سبک متفاوتی را نسبت به مهندس ارفعی و همکارانش در همان ابعاد دارد. در حالی که از نظر منطقی، فضای فرهنگی، دینی و مدیریت شهری منطقه ما نمی طلبد که به این سمت رفت که کار اینقدر متفاوت باشد. اما اگر در بحث عملکردی و خلق فضای این طرح دقیق شویم متوجه می شویم که طرح مسجد جامع خور دارای خلق فضای خوب و متنوعی است. وی با اشاره به کار مهندس ارفعی در مسجد لطیفی ادامه داد: با اینکه از نظر مقیاس کار ایشان در لطیفی، کار کوچکی بود اما بسیار ساده، روان، خوش فرم و مردمی بود و حس طرح های پست مدرنیستی این فضا به گونه ای بود که افرادی که در خیابان تردد دارند را به راحتی به حیاط مرکزی مسجد دعوت می کند.

آرمان آهیخته مهندس عمران و فارغ التحصیل ارشد شهرسازی اما مساله را از جنبه دیگری بررسی می کند. وی با بیان هزینه زیاد ساخت این گونه مساجد می گوید: می توان با حذف برخی قسمت های این طرح اولیه، هزینه ها را کاهش داد. به طور مثال حذف یکی از مناره ها و تقلیل گنبدها از ۵ عدد به ٣ عدد صرفا جهت صرفه جویی در هزینه ساخت حدودا باعث یک میلیارد تومن صرفه جویی می شود. حذف سالن اجتماعات در طبقه همکف و تجمیع آن با نمازخانه یومیه جهت نمازخانه خواهران به ظرفیت ١٠٠٠ نفر نیز می تواند مفید باشد. جهت تسریع در اتمام پروژه و بهره برداری آن، پرهیز از هر نوع اسراف در هزینه ها و عدم بکارگیری اجزا و عناصر تکراری و تاکید بر پایداری و استحکام بیشتر بنا ضروری است. با کمی تدبیر می توان هزینه این صرفه جویی ها را صرف تکمیل آمفی تئاتر نیمه کاره خور کرد که سال هاست بلااستفاده مانده است. با این حال در بحث معماری و جزئیات آن چون تخصص بنده نیست باید با متخصصین این امر مشورت شود هر چند بعید می دانم بشود اشکالات عمده معماری از طرح های مهندس ارفعی گرفت جز اینکه بگوییم طرح ایشان تکراریست و به دلیل شرایط منطقه ای شهر خور، ما نیازمند طرحی نو و متفاوت تر هستیم.

مهندس عارف باقرزاده کارشناس شهرسازی اما معتقد است طراحی مسجد جامع خور دارای نکات مثبت زیادی است و می توان گفت تمام مواردی که مورد نیاز مردم می باشد در آن لحاظ شده است. از جمله اینکه پذیرای جمعیت بالایی هست و با نگاه به آینده و در نظر گرفتن محیطی برای توسعه مسجد، نگرانی بابت افزایش جمعیت وجود ندارد. نکات ریز بسیار خوبی نیز در طراحی لحاظ شده است. اما با این حال، هنوز مواردی وجود دارد که قابل بحث و بررسی باشد و جا برای اعمال تغییرات مثبت در این طرح وجود دارد. مثلا طراحی نما و مناره ها یک فرم کاملا خام دارد که بدون شک، جزئیات بیشتری به آن اضافه خواهد شد و تغییرات مثبت مورد نیاز در آن ایجاد می شود. البته باید توجه کرد طرحی که در حال حاضر بین مردم دست به دست می شود به عنوان طرح پیشنهادی است و هنوز توسط هیئت امنای مسجد تایید نشده است ‌و بعد از انجام اصلاحات مورد نیاز و رسیدن به یک طرح کامل تر مورد تایید قرار خواهد گرفت.

سخن را کوتاه می کنیم و از همین جا از تمام کسانی که برای برای توسعه و پیشرفت این شهر قدم بر می دارند آرزوی توفیق می کنیم. بی شک ساخت یک مسجد زیبا و در خور مردم این شهر نیازمند همت والای مردم و البته خیرین عزیز می باشد. ساخت و آبادانی مساجد ارزش دنیوی و اخروی بسیاری دارد و جز باقیات و صالحات می باشد که خداوند از این افراد به عنوان مهتدین یاد می کند. نیک است اکنون که مجوز ساخت و توسعه این مسجد به همت مسئولین گرفته شده است و مالکین نیز بخشی از زمین های خود را وقف توسعه مسجد کرده اند، خیرین عزیز پا پیش بگذارند و در ساخت این مسجد که آرزوی دیرینه مردم خور می باشد پیش قدم شوند.

این گزارش در شماره یازدهم نشریه خورشید لارستان منتشر شده است.

 

---

---